Ψάχνοντας την κόκκινη ψείρα

2018-06-17 09:02

Η κόκκινη ψείρα είναι ένα παράσιτο των πουλιών και συνάμα ένα πρόβλημα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι ιδιοκτήτες τους, κυρίως κατά τους θερμούς μήνες του χρόνου.

 

Στο τέλος της άνοιξης, σε όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού και τους πρώτους μήνες του φθινοπώρου, όλοι οι εκτροφείς και κάτοχοι πτηνών έχουμε να αντιμετωπίσουμε έναν πολύ επικίνδυνο και ιδιαίτερα ύπουλο εχθρό.

Πρόκειται για τα "βαμπίρ" που παρασιτούν τη νύχτα πίνοντας το αίμα από πουλιά μας, δημιουργώντας πολλά προβλήματα. Αν μάλιστα η προσβολή συνεχιστεί, πολύ πιθανόν να οδηγήσει τα πουλιά ακόμη και στο θάνατο. Άλλωστε οι ψείρες; και τα κάθε είδους δερματικά ακάρεα υγκαταλέγονται στους επικίνδυνους και θανάσιμους εχθρούς κάθε εκτροφής πτηνών.
Είναι οι ψείρες που προσβάλουν τα πουλιά μας.

Είναι οι κοτόψειρες που βλέπαμε τη γιαγιά μας να παλεύει με ασβέστη και στάχτη να απομακρύνει από το κοτέτσι της.
Είναι η dermanyssus gallinae σύμφωνα με τη επιστημονική ονομασία αυτής της ψείρας.
Είναι η κόκκινη ψείρα όπως την ξέρουμε όλοι εμείς που ασχολούμαστε με τα πουλιά.

Τι είναι όμως αυτό που κάνει αυτά τα παράσιτα τόσο βλαβερά για τα πτηνά μας; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που τα κάνει να αντιστέκονται σθεναρά στις δικές μας προσπάθειες για περιορισμό ή εξάλειψή τους; Πως μπορούμε να διαπιστώσουμε την ύπαρξή τους; Που ζουν και πως μπορούμε να τις βρούμε;

Αυτές και ίσως ακόμη περισσότερες απορίες καλείται να καλύψει αυτό το άρθρο σε μια προσπάθεια να γνωρίσουμε καλύτερα τον εχθρό των πτηνών μας, ευελπιστώντας πως στο μέλλον θα επικαιροποιηθεί, γιατί "όσο καλύτερα γνωρίζεις τον εχθρό σου, τόσο πιο εύκολα τον αντιμετωπίσεις".

Ο κύκλος ζωής της κόκκινης ψείρας είναι εντυπωσιακά μικρός και σ' αυτόν οφείλεται ένα μεγάλο μέρος της επιτυχίας επιβίωσης αυτού του παρασίτου, μια και μπορεί να ολοκληρωθεί σε 7 έως 10 μέρες.

Η διαφοροποίηση του κύκλου της ζωής των παρασίτων από τις 7 στις 10 μέρες, εξαρτάται αποκλειστικά από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Όσο πιο ζεστό είναι το περιβάλλον, τόσο πιο μικρός γίνεται ο κύκλος της ζωής τους φτάνοντας τις 7 μέρες.

Ιδανικές συνθήκες για τον πολλαπλασιασμό τους είναι όταν η θερμοκρασία βρίσκεται μεταξύ 28 και 33οC. Δηλαδή μιλάμε για τις ίδιες συνθήκες αναπαραγωγής που προσπαθούμε να έχουμε στην εκτροφή μας. Ταυτόχρονα η ιδανική υγρασία αναπαραγωγής που πρέπει να είναι από 65 έως 70% βοηθά με τη σειρά της στον άμετρο πολλαπλασιασμό τους γιατί θεωρείται και γι αυτές ως ιδανική! Αν οι θερμοκρασίες δεν είναι τόσο υψηλές, όπως συμβαίνει στις αρχές άνοιξης και το φθινόπωρο, ο κύκλος της ζωής του παρασίτου επιμηκύνεται από τις 10 έως και 14 μέρες.

Σημαντικότατη προϋπόθεση για να ολοκληρωθεί ο κύκλος ζωής της κόκκινης ψείρας είναι να τραφεί το θηλυκό με αίμα, ώστε να μπορέσει το αμέσως επόμενο εικοσιτετράωρο να ωοτοκήσει τα 30-40 αυγά του. Εκπληκτική προσαρμογή στα παραπάνω είναι και το γεγονός πως κύκλος της ζωής της ψείρας μπορεί να ανασταλεί ακόμη και για οκτώ μήνες αν το θηλυκό δε μπορέσει να τραφεί με αίμα, ώστε να περάσει στη φάση ωοτοκίας
Εξίσου εκπληκτική προσαρμογή είναι και το γεγονός πως τα θηλυκά καλύπτουν το 90-95% του πληθυσμού της κάθε αποικίας.
 

Εκτιμώμενα μεγέθη

1. Αυγά 0,050 - 0,100 mm (50 εκατοστά του χιλιοστού)
2. Κάμπια (έξι πόδια) 0,50 mm
3. Πρωτονύμφη (οκτώ πόδια) 0,60 mm
4. Δευτερονύμφη (οκτώ πόδια) 0,70 mm
5. Ενήλικο 0,75 έως το πολύ 1,00mm

Ακόμη και ένα ενήλικο παράσιτο έχει μέγεθος λιγότερο από ένα χιλιοστό του μέτρου κάτι που κάνει εξαιρετικά δύσκολη την παρατήρησή του.

 

Ο τρόπος δράσης της κόκκινης ψείρας είναι κι αυτός εντυπωσιακός. Τα έντομα παρασιτούν τη νύχτα επισκεπτόμενα τους ξενιστές τους που στην περίπτωσή μας είναι τα κάθε είδους πουλιά, τρέφονται για λίγες ώρες με αίμα και στη συνέχεια επιστρέφουν στα επιλεγμένα σημεία απόκρυψης.

Τα έντομα έχουν σκούρο γκρι προς το μαύρο χρώμα ενώ τα αυγά τους διαφανές προς το λευκό. Τα χορτασμένα όμως παράσιτα εξ αιτίας της αφαίμαξης των πουλιών έχουν πλέον κόκκινο χρώμα, γεγονός στο οποίο οφείλουν και το πιο γνωστό σε όλους όνομα, αυτό της "κόκκινης ψείρας".

Οι αποστάσεις των σημείων απόκρυψης από τα κλουβιά των πουλιών κυμαίνονται από λίγα εκατοστά μέχρι και αρκετά μέτρα. Προτιμούν τις κοντινές αποστάσεις για απόκρυψη, αλλά όταν αυτές δεν υπάρχουν απομακρύνονται μέχρι να βρουν την κατάλληλη κρυψώνα ακόμη κι αν χρειαστεί να καλύψουν αρκετά μέτρα.

Αποφεύγουν το έντονο ηλιακό φως και προτιμούν τα σκοτεινά, υγρά και βρώμικα μέρη γιατί τα τελευταία τους προσφέρουν επιπλέον απόκρυψη.

Μετά τη δύση του ήλιου, ξεκινούν την διαδικασία εντοπισμού αρχικά του θύματος και στη συνέχεια αφού εντοπιστεί, μαρκάρεται η διαδρομή με χημικές εκκρίσεις. Το επόμενο βράδυ ο δρόμος προς την "αφαίμαξη" των πουλιών είναι προδιαγεγραμμένος και εύκολος αφού ακολουθούν το "χαραγμένο" χημικό μονοπάτι προς το θύμα τους.

Από τα σημεία στήριξης (πάτηθρα), ανεβαίνουν στα πόδια των πουλιών και σκαρφαλώνουν προς τις πιο αιμοφόρες περιοχές τους που είναι η πλάτη, το στήθος και ο λαιμός τους. Δύο με τρεις ώρες αργότερα, κι αφού χορτάσουν, γυρίζουν στις σκοτεινές σχισμές και εσοχές που έχουν επιλέξει για να κρυφτούν και να γεννήσουν τα αυγά τους.

Όπως αναφέρθηκε, το ενήλικο παράσιτο έχει μέγεθος περίπου ενός χιλιοστού κάτι που το κάνει ορατό όταν κινείται. Οι αιώνες εξέλιξης, προσάρμοσαν και εξάλειψαν αυτή τους την αδυναμία με την ακινησία. Τα παράσιτα θα μετακινηθούν μόνο αν με κάποιο τρόπο απειληθούν στην κρυψώνα τους.

Ευκολότερη γίνεται η ανακάλυψη των παρασίτων αν σαρώνουμε προσεκτικά με τη βοήθεια ενός καλού μεγεθυντικού φακού και κάποιας έντονης πηγής φωτισμού όπως για παράδειγμα ένας καλός φακός led, τις σκοτεινές και υγρές σχισμές και εσοχές του χώρου μας. Τα σημεία που κρύβονται είναι εύκολο να εντοπιστούν όταν οι πληθυσμοί τους είναι μεγάλοι, γιατί καλύπτονται από ένα έντονα γκρι χρώμα που προέρχεται από τις εκκρίσεις τους.

Η προσπάθειά μας θα γίνει ευκολότερη αν το ψάξιμο το κάνουμε μια δυο ώρες μετά το κούρνιασμα, σαρώνοντας τις περιοχές με τον παραπάνω τρόπο τριγύρω και μέσα στα κλουβιά των πουλιών.

Η μέθοδος της βρεγμένης χαρτοπετσέτας δεν αποδίδει τα αναμενόμενα αποτελέσματα στην ανίχνευση των παρασίτων. Κάλλιστα μπορεί να μας παραπλανήσει με εσφαλμένα αρνητικά αποτελέσματα εκτός κι αν από τύχη τοποθετηθεί στο νοητό χημικό μονοπάτι που χρησιμοποιούν τα έντομα από το σημείο απόκρυψης προς στο σημείο παρασιτισμού.

Ασφαλώς όταν ο πληθυσμός τους γίνει υπέρμετρα μεγάλος, τότε οι καλές περιοχές απόκρυψης δεν επαρκούν με αποτέλεσμα να αποζητούν την κάλυψη σε κάθε πιθανό σημείο.
Τότε είναι η περίοδος που αρχίζουμε και βλέπουμε τις ψείρες στα πουλιά μας. Τότε δυστυχώς είναι που οι πληθυσμοί τους έχουν κυριολεκτικά ξεφύγει ως μια επαλήθευση της ρήσης πως όταν δεις μια ψείρα υπάρχουν στο χώρο δεκάδες χιλιάδες.

Πριν προταθούν οι τρόποι και οι λύσεις για την καταπολέμηση αυτού του παρασίτου, καλό είναι να δούμε τις συνέπειες που επιφέρει η "δράση" τους, στα πτηνά μας.

 

Η επιδρομή των παρασίτων στα πουλιά έχει πάντα κακές επιπτώσεις. Όταν οι πληθυσμοί των παρασίτων είναι σε "ελεγχόμενη" ας πούμε προσβολή, τότε οι συνέπειες δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλες και ο οργανισμός των πουλιών καλύπτει τις απώλειες σε αίμα χωρίς να εμφανίζουν σε μας τα πτηνά κάποιες συνέπειες. Όταν όμως οι παρασιτικοί πληθυσμοί είναι μεγάλοι και οι επιθέσεις συνεχόμενες τότε προκαλείται αναιμία στα πτηνά και πολύ γρήγορα επέρχεται ο θάνατος.

Εξαιρετικά ευάλωτα είναι τα πουλιά που βρίσκονται σε φωλιές κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. Είναι η εποχή που κάθε εκτροφέας πτηνών φοβάται, γιατί τόσο η μητέρα όσο και οι νεοσσοί βάλλονται από δεκάδες χιλιάδες παράσιτα μέσα στη φωλιά, σχεδόν πάντα επιφέρουν το θάνατο των νεοσσών μέσα στη φωλιά ή την βιαστική έξοδο των νεοσσών από αυτή και σε αρκετές περιπτώσεις την άρνηση της μητέρας να κλωσήσει τα αυγά ή να ζεστάνει τους νεοσσούς της.

Έχει παρατηρηθεί πως όταν η προσβολή είναι μεγάλη τα θηλυκά αναγνωρίζοντας ενστικτωδώς τον κίνδυνο από τα παράσιτα, αρνούνται να περάσουν σε αναπαραγωγή φάση και χτίσιμο της φωλιάς. Επειδή το παραπάνω γίνεται χωρίς φανερά σημάδια στον εκτροφέα, εύλογα αυτός ενοχοποιεί τα πουλιά που στην πραγματικότητα όμως δεν έχουν ευθύνη.

Η ανησυχία των πουλιών την ώρα του βραδινού ύπνου, το συνεχές τίναγμα τη νύχτα, η αλλαγή θέσης κουρνιάσματος και ο ξαφνικός πανικός του κοπαδιού το βράδυ, είναι κάποιες από τις ενδείξεις ύπαρξης παρασίτων και δεν πρέπει να τις αγνοήσουμε.

Τα δαγκώματα των παρασίτων είναι οδυνηρά για τα πουλιά, ερεθιστικά και μπορούν να επιφέρουν ακόμη και λήθαργο στα προβαλλόμενα πουλιά. Η επιφανειακά υγρή και λευκοκίτρινη εμφάνιση των νεοσσών μέσα στη φωλιά προϊδεάζει για πιθανές επιδρομές αυτών των παρασίτων τη νύχτα. Οι υποθέσεις ίσως γίνουν βεβαιότητα αν σύντομα υπάρξει και κάποιος θάνατος νεοσσού στη φωλιά.

Συνδυαστικά με τα παραπάνω τα παράσιτα μπορεί να είναι αιτία εξάπλωσης λοιμογόνων ασθενειών συμπεριλαμβανομένου του ιού της Salmonella και της Newcastle, ενώ θεωρείται υπεύθυνο για τη μετάδοση και του μικροβίου borrelia anserina που προκαλεί την ασθένεια της σπειροχαιτίασης.

 

Ανακεφαλαιώνοντας τα παραπάνω έχουμε τα παρακάτω δεδομένα:
 

1. Μικρό μέγεθος παρασίτων
2. Πολύ καλό τρόπο απόκρυψης
3. Μικρό και ιδιαίτερα αποτελεσματικό κύκλο ζωής
4. Πληθυσμός που κατά 95% είναι θηλυκά
5. Μεγάλος αριθμός αυγών
6. Πλήρη απουσία φυσικών εχθρών
7. Ζουν οκτώ μήνες χωρίς να τραφούν!!

Τι περισσότερο από τα παραπάνω χρειάζεται ένας οργανισμός για να εξελιχθεί σε υπερ-όπλο παρασιτισμού;



Το video έχει τραβηχτεί με ειδική κάμερα μικροσκόπιο, που έχει δυνατότητα να μεγεθύνει πολλές φορές το αντικείμενο.

Αφού βρήκαμε κάποιο φίλο με παράσιτα στην εκτροφή του, με τη βοήθεια μεγεθυντικού φακού απομονώσαμε αρχικά ένα ενήλικο παράσιτο θέλοντας να βιντεοσκοπήσουμε και στη συνέχεια να μελετήσουμε τη συμπεριφορά του, το σχήμα του, την ταχύτητα δράσης του κλπ.
Μόνο όταν ξεκίνησε να καταγράφει η κάμερα μπορέσαμε να διακρίνουμε στο μόνιτορ την ύπαρξη του μικρού παρασίτου στον ίδιο χώρο. Πρόκειται για μια πρωτονύμφη.

Επαναλάβαμε την προσπάθεια να τη δούμε με το μεγεθυντικό φακό αλλά δεν καταφέραμε απολύτως τίποτε μια και παρέμενε αόρατη μέχρι το τέλος. Κι αυτό πλέον σημαίνει πάρα πολλά για μας που το ζήσαμε. Ο τρόπος που βρέθηκε στο χώρο καταγραφής και το μικρό μέγεθός της μας προκάλεσε έντονο φόβο πιθανής μετάδοσης στα εκτροφεία μας, ενώ τα προληπτικά μέτρα που πήραμε ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο.

 

Συμπερασματικά

Πρόκειται για έναν τέλεια εξοπλισμένο από τη φύση οργανισμό που παρασιτεί σε βάρος των κάθε είδους πουλιών, έχει αναπτύξει εξαιρετικές άμυνες και έχει απίθανο τρόπο κάλυψης και αναπαραγωγής.

Είναι ένας θανάσιμος και εξαιρετικά υπολογίσιμος εχθρός που σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπει εφησυχασμό και χαλάρωση σε όλους τους κατόχους πτηνών.

 

Υπάρχουν πάρα πολλά σκευάσματα για τον έλεγχο, την καταπολέμηση και πρόσφατα την εξάλειψη του πληθυσμού των παρασίτων από κάθε εκτροφή πουλιών. Τα περισσότερα σκευάσματα έχουν φτιαχτεί για να καταπολεμούν τα παράσιτα στα μεγάλα ορνιθοτροφεία μια και οι οικονομικές απώλειες από προσβολή σε τέτοιες εγκαταστάσεις είναι ιδιαίτερα μεγάλες. Ευτυχώς όμως ταιριάζουν και σε μας και έτσι υπάρχουν πλέον λύσεις.

Σχετικά πρόσφατα έχει έρθει ως όπλο για την καταπολέμηση της κόκκινης ψείρας η "βόμβα καπνού" για την οποία έχω ακούσει πολύ καλά σχόλια, αλλά απουσιάζει η προσωπική εμπειρία γιατί δεν την έχω δοκιμάσει ποτέ.

Αντίθετα έχω δοκιμάσει με εξαιρετική επιτυχία το σχετικά πρόσφατα σε κυκλοφορία σκεύασμα που είναι το elector, για την καταπολέμηση της κόκκινης ψείρας που πρόσφερε την πολυπόθητη ανάσα ανακούφισης στις εκτροφές μας και χαρακτηρίζεται ως εξαιρετικό όπλο ενάντια στην κόκκινη ψείρα.

Με τo chevi-tren από τη Chevita έχω επίσης πολύ καλή εμπειρία αλλά τώρα τελευταία δεν το βρίσκουμε στην αγορά της πατρίδας μας και δεν γνωρίζω το λόγο.

Σημαντικά εργαλεία στην καταπολέμηση της κόκκινης ψείρας είναι το frontline και το effipro που αν και δεν είναι κατασκευασμένα για τα πουλιά (αλλά για γάτες και σκύλους) εν τούτοις προσφέρουν ανοσία στα πουλιά μας για ένα περίπου μήνα αν ρίξουμε μια σταγόνα φαρμάκου στο γυμνό τμήμα κάτω από τη φτερούγα τους. Δηλαδή μια σταγόνα στη γυμνή "μασχάλη" των πτηνών μας.

Ακόμη η αντιμετώπιση αυτών των παρασίτων με τη χρήση σκευασμάτων ιβεμερκτίνης (ivermectin) τα τελευταία χρόνια έχει βοηθήσει αρκετά.

Υπάρχουν ασφαλώς πολύ περισσότερα σκευάσματα είτε σε μορφή spray είτε σε σκόνη που κυκλοφορούν και είναι αδύνατο να καλύψει αυτή η προσπάθεια. Αρκετά από αυτά, τα έχω χρησιμοποιήσει στο παρελθόν και μου έχουν αφήσει την εντύπωση πως βοηθούσαν στον περιορισμό και τη μείωση της προσβολής αλλά πολύ σπάνια στην εξολόθρευση της.

Όλα τα παραπάνω και ειδικά τα εντομοκτόνα απαιτούν σύνεση στη χρήση γιατί πάντα έχουν επιπτώσεις στους ευαίσθητους οργανισμούς των πουλιών μας.

 

Κατά τη γνώμη μου, ο μόνος τρόπος να μην βρεθεί κάποιος εκτεθειμένος σε αυτά τα παράσιτα είναι ο προληπτικός έλεγχος και η προληπτική αποπαρασίττωση. Η συχνή απολύμανση των κλουβιών και των εξαρτημάτων με ατμό και με ισχυρά εντομοκτόνα καθώς και η σωστή διατροφή με πρόσληψη βιταμίνης Α', βοηθά καταληκτικά στη λύση των προβλημάτων που προκαλούν τα παράσιτα.

 

Μερικές επισημάνσεις

Η κόκκινη ψείρα:
 

1. δεν παρασιτεί το αρσενικό αλλά μόνο το θηλυκό που όμως καλύπτει το 95% του πληθυσμού τους
2. δεν συνεχίζει τον κύκλο ζωής της αν δεν τραφεί με αίμα
3. δεν χρειάζεται να τραφεί γιατί ζει νηστική ακόμη και για 8 μήνες!!!
4. δεν παρασιτεί τον άνθρωπο αλλά μόνο τα πουλιά
5. δεν ζει πάνω στα πτηνά, αλλά τα επισκέπτεται τη νύχτα για να τραφεί
6. δεν προκαλεί κνησμό στα πουλιά όπως οι αντίστοιχες στον άνθρωπο
7. δεν πεθαίνει με τη χλωρίνη και το νερό, αλλά αυτά βοηθούν έμμεσα με την καθαριότητα και την απολύμανση
8. δεν αντιμετωπίζεται με πανικό μετά τον εντοπισμό τους, αλλά μελέτη του τρόπου αντιμετώπισης ανάλογα με την περίπτωση.
9. δεν θεωρείται "ντροπή" αν επιτεθεί στην εκτροφή μας, ντροπή θα υπάρξει αν το κρύψουμε και δεν ζητήσουμε βοήθεια.

Συμβουλευτικά

Για να μπορέσουμε να αποτρέψουμε τις άσχημες επιπτώσεις από επιδρομή της κόκκινης ψείρας στα πτηνά μας, θα πρέπει να τις αντιμετωπίζουμε "σα να υπάρχουν" στην εκτροφή μας ακόμη κι αν δεν τις βλέπουμε.

Γιατί δυστυχώς όταν δούμε κόκκινες ψείρες τότε είναι δεκάδες χιλιάδες αυτές που δε βλέπουμε!

The Department | UW Entomology
PMC - NCBI